Zarówno w grupie nastolatków (15-19 lat), jak i młodych dorosłych (20-24 lata) znacząco wzrósł odsetek wysoko sfomowanych, czyli osób, które odczuwają lęk przed odłączeniem od sieci, informacji, zdarzeń w mediach społecznościowych. Eksperci NASK znaleźli się w gronie badaczy razem z przedstawicielami Wydziału Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii UW, Wydziału Psychologii UW, Panelu Badawczego Ariadna, którzy przygotowali Raport kończący pracę nad trzecią edycją badań dotyczących FOMO – Fear of Missing Out.
Jego podstawą ponownie są reprezentatywne, ilościowe badania polskich internautów, tym razem koncentrujące się na skali FOMO i pokrewnych mu zjawisk w czasach koronawirusa.
Raport jest efektem trzeciej edycji badań zrealizowanych na reprezentatywnej grupie polskich internautów (powyżej 15 lat, technika: CAWI). Warto przypomnieć, że wyniki badań z 2018 i 2019 spotkały się z ogromnym zainteresowaniem, budząc dyskusję o dobrostanie cyfrowym Polaków. FOMO okazało się tematem niezwykle aktualnym i ważnym społecznie, nie tylko ze względu na skalę jego występowania, ale też związki z nadmiarowym użytkowaniem smartfonów, internetu i mediów społecznościowych, autokreacją, samooceną, nomofobią[1] i phubbingiem[2]. W trakcie pandemii znaczenie fenomenu – m.in. z racji wymuszonej i przyśpieszonej cyfryzacji życia – przybrało na wadze.
– Pandemia to zdarzenie współcześnie bezprecedensowe, bezustannie uderzające w każdą sferę naszego prywatnego i zawodowego funkcjonowania – mówi prof. UW dr hab. Anna Jupowicz-Ginalska, inicjatorka i koordynatorka projektu. – Jednym z jej cech i zarazem skutków jest kolosalny wzrost roli mediów cyfrowych, które – jak wcześniej wykazaliśmy – bezsprzecznie wiążą się z FOMO. Do tego doszły takie zjawiska jak infodemia, nie wspominając o silniejszym zagrożeniu nadmiarowym przebywaniem w wirtualnym świecie lub sięganiem po różnego rodzaju używki. W obliczu takich zmian wybór pandemii jako ważnego tła dla analizy FOMO stał się oczywisty.
Tegoroczny raport bazuje na wielowątkowym omówieniu „leku przed odłączeniem” w pandemicznym kontekście, nie tylko przedstawiając nowe dane, ale i odwołując się do wyników z 2019 roku. Poza porównaniem teoretycznego ujęcia zjawiska w literaturze naukowej przed i trakcie pandemii, opracowanie prezentuje zmiany w skali: jego występowania (również w perspektywie danych demograficznych – płci, wieku, miejsca zamieszkania), powiązań z nomofobią i zaangażowaniem w użytkowanie mediów społecznościowych i praktyk internautów w utrzymywaniu higieny cyfrowej. Raport zawiera też nowe analizy: relacji FOMO z przeciążeniem informacją i nadmiarowymi zachowaniami, w tym nadużywaniem alkoholu. Pandemia wpłynęła także na „dzień fomersa” i rekomendację w zakresie cyfrowego dobrostanu”. Ten ostatni wątek jest szczególnie ważny dla nowego partnera merytorycznego badań, Państwowego Instytutu Badawczego NASK.
– Nigdy wcześniej nie byliśmy tak zależni od technologii cyfrowej. W trudnym czasie pandemii internet pozwolił nam pracować i uczyć się, podtrzymać ważne dla nas więzi. Postawił jednak przed nami również wyzwania. Cyfrowe przemęczenie, obciążenie nadmierną ilością informacji mocno wpłynęły na psychofizyczną kondycję Polaków. Dbanie o cyfrowy dobrostan, umiejętność budowania zdrowych nawyków związanych z użytkowaniem internetu stały się kompetencjami równie ważnymi jak sama umiejętność korzystania z nowych technologii. NASK na wielu polach angażuje się w dbanie o kompetencje cyfrowe Polaków, ale też w edukację związaną ze wspomnianym dobrostanem. Aby prowadzić skuteczną edukację bardzo ważne jest zbadanie i określenie problemów, potrzeb, deficytów, dlatego z wielką radością włączyliśmy się w kolejną edycję badań nad zjawiskiem FOMO. Jestem przekonany, że wnioski z tego badania pomogą nam jeszcze lepiej działać na polu edukacji cyfrowej – powiedział Wojciech Pawlak Dyrektor NASK Państwowego Instytutu Badawczego.
„FOMO 2021. Polacy a lęk przed odłączeniem podczas pandemii”: wybrane dane
W 2021 roku wysoko sfomowanych jest 16% ankietowanych, kolejne 67% należy do grupy średnio sfomowanej, zaś 17% do nisko sfomowanej. W porównaniu do danych z 2019 roku można mówić o niewielkim wzroście liczby osób najsilniej odczuwających FOMO (o 2%).
- W 2021 roku zwiększył się odsetek wysoko sfomowanych osób w wieku 15-19 lat: obecnie wynosi on 30% (w 2019 roku było to 23%).
- W 2021 roku zwiększył się odsetek wysoko sfomowanych osób w wieku 20-24 lata: wynosi on 32% (w 2019 roku – 21%).
- Przeciążenie informacją jest związane z poziomami FOMO: 3% wysoko sfomowanych z odczuwa niskie przeciążenie, 35% – średnie, a aż 62% – wysokie.
- Wysokie zaangażowanie w media społecznościowe widać u 48% fomersów.
- Respondenci o wysokiej nomofobii najrzadziej odczuwali niskie i średnie FOMO (8% i 9%); najczęściej – wysokie FOMO (36%).
- Fomersi uważają, że szczepienia są dobre dla nich (49%), ich rodzin (52%) i znajomych (56%).
- Badani są zmęczeni pandemią (65% fomersów wobec 54% badanych z grupy ogólnej) oraz informacjami o niej (60% wobec 53%). Mimo tego 45% osób wysoko sfomowanych nadal chce jak najwięcej o niej wiedzieć o (24% z grupy ogólnej).
- Do idealizowania czasów przedpandemicznych przyznaje się 51% fomersów (i 29% osób z grupy ogólnej);
- Odczuwanie potrzeby ograniczenia picia alkoholu deklaruje 31% wysoko sfomowanych.
- Wśród fomersów co czwarty badany wskazuje na doświadczenie wyrzutów sumienia
- i wstydu z powodu picia (grupie o niskim poziomie FOMO – 11%).
- Osoby wysoko sfomowane rzadziej niż badani z grupy ogólnej deklarują kontrolowanie czasu online (20% vs. 43%) oraz rzadziej wskazują na troskę o relacje poza światem online (40% vs. 58%).
- Doświadczenie pandemii sprawiło, że osoby dotknięte wysokim FOMO wyraźniej odwróciły się od aktywności offline. Do dbania o rozwój poza siecią bardzo często lub często przyznaje się połowa respondentów z grupy ogólnej i tylko co trzeci wysoko sfomowany (30%).
[1] Strach przed brakiem dostępu do smartfona.
[2] Sytuacja, w której ktoś koncentruje się na swoim smartfonie, ignorując w ten sposób otaczające go osoby.