O globalnych Celach Zrównoważonego Rozwoju (tzw. SDGs, ang. Sustainable Development Goals), ich znaczeniu dla świata, dla Polski i dla każdego z nas rozmawiam z Kamilem Wyszkowskim – Dyrektorem Generalnym Global Compact w Polsce.
Orange Polska zobowiązał się do ich realizacji pisując „Agendę 2030 na rzecz zrównoważonego rozwoju – cele dla świata, wyzwanie dla kraju, odpowiedzialność dla wszystkich”.
1. Czym są Cele Zrównoważonego Rozwoju? To nasza odpowiedź na zagrożenia czy szansa na rozwój?
To zarówno odpowiedź na zagrożenia, jak i szansa na rozwój. Warto w tym miejscu przypomnieć po co powstał System ONZ i dlaczego formułuje okresowo cele do osiągnięcia dla świata.
ONZ powstała 24 października 1945 roku, jako wyraz nadziei na uniknięcie w przyszłości globalnego konfliktu, który w związku z dostępnością coraz potężniejszej broni nuklearnej może doprowadzić do całkowitej zagłady ludzkości. Powstanie ONZ było także odpowiedzią na traumę II Wojny Światowej i klęski koncepcji Ligi Narodów oraz wyrazem sprzeciwu dla bezprecedensowej skali łamania praw człowieka czego najdobitniejszym wyrazem był holokaust.
ONZ od początku swego istnienia służy walce o pokój, prawa człowieka oraz podstawy dla zrównoważonego rozwoju i jest to coś więcej niż tylko slogan. Pokój i poszanowanie praw człowieka to kamień węgielny Karty Narodów Zjednoczonych z 26 czerwca 1945 r, która jest określana Konstytucją ONZ.
Górnolotne i idealistyczne cele są zresztą często źródłem krytyki ONZ, włącznie z postulatami likwidacji tej organizacji międzynarodowej. Niestety w debacie bardzo często nie przypomina się takich osiągnięć ONZ, jak mediacje w ramach których udało się uniknąć dziesiątków konfliktów zbrojnych i wojen.
Podobnie jak nie pisze się o sukcesach humanitarnych czy sukcesach związanych z wygaszaniem ognisk epidemii, czy programami odbudowy i rozwoju. Wreszcie mało pisze się o przeskokach rozwojowych, w których uzyskaniu często wiodącą rolę miał ONZ i zarządzane przez tę organizację fundusze powiernicze i inne mechanizmy finansowe, służące wspieraniu innowacji technologicznych, przemysłowych czy społecznych.
Gdy pojawia się pytanie o Cele Zrównoważonego Rozwoju, to zawsze odpowiadam, że to 17 korytarzy, które prowadzą nas ku lepszej przyszłości, pod warunkiem, że wszyscy zdecydujemy się iść w tym samym, albo przynajmniej podobnym kierunku. Są to korytarze, poprzez które możemy optymalnie ukierunkować ludzką energie i wysiłki zarówno na poziomie globalnym, jak i lokalnym, by przyszłe pokolenia miały podobne do nas współczesnych zasoby i szanse rozwoju i byśmy nie zostali surowo ocenieni przez historyków, jako to pokolenie, które swoją epokową szansę na poprawę jakości życia i ratowania planety ziemia zmarnowało.
Krytycy zawsze mogą mówić, że Cele Zrównoważonego Rozwoju to idealistyczna gadanina. Trzeba tą krytykę przyjmować z życzliwością i robić swoje, pamiętając że każda podróż zaczyna się od pierwszego kroku, ale najpierw trzeba wstać z fotela. ONZ zaprosił do tej idealistycznej podróży wszystkie kraje świata i w 2015 roku wszystkie one z fotela wstały. Teraz czas na marsz i monitorowanie tempa oraz efektów. Najwięksi wizjonerzy nigdy nie oglądali się na krytykujących, lecz wsłuchując się w ich krytykę analizowali te jej elementy, które tej analizy były warte i parli do przodu.
Cele zdefiniowane w ramach Agendy 2030 są piękne. Ale czy to ma oznaczać, że są mniej realistyczne i niemożliwe do osiągnięcia? Oczywiście że nie. Oderwanie się człowieka od Ziemi i długi lot też jest z pozoru niemożliwe, a wizjonerzy udowodnili, że można niemożliwe uczynić możliwym. Mahatma Ghandi, czy Martin Luther King także byli uznawani za idealistów a dokonali przewrotu kopernikańskiego w dziedzinie praw człowieka i walki z rasizmem i dyskryminacją.
2. Cele Zrównoważonego Rozwoju są kontynuacja Celów Milenijnych. Raport podsumowujący ich realizację, pokazywał że oprócz pozytywnych skutków, występują duże nierówności między regionami, krajami, a także miastami i obszarami wiejskimi w realizacji zadań millenijnych. W jaki sposób do tych kwestii podchodzi się nowych celach ?
Milenijne Cele Rozwoju (MDG) zostały przyjęte w 2000 roku w ramach tzw. Projektu Milenijnego ONZ. Było to 8 celów, do których osiągnięcia zobowiązało się 189 krajów. MDG miały zostać osiągnięte głównie poprzez inwestycje ekonomiczne w krajach biednych o niskim poziomie rozwoju. Były to inwestycje w wodociągi, dostęp do wody i paliwa, do żywności i leków oraz podstawowej opieki medycznej. Były to działania zmierzające do poprawy bezpieczeństwa i wzmocnienia mechanizmów osłonowych państw objętych wsparciem. Wreszcie były to inwestycje w oświatę, poprawę dostępności urządzeń sanitarnych, elektryczności oraz ulepszenia w rolnictwie, tak aby stopniowo zmniejszać ryzyka klęsk głodowych. Finansowanie dla tego globalnego projektu zapewniały 22 najbogatsze kraje świata należące do tzw. Komitetu Pomocy Rozwojowej. Zobowiązały się one do przeznaczania 0,7% swojego Produktu Narodowego Brutto na wsparcie dla MDG.
Czy ten wysiłek przyniósł efekty? W większości kategorii odnotowano znaczącą poprawę. Zaczynając od likwidacji skrajnego ubóstwa i głodu, przez zmniejszenie wskaźnika umieralności niemowląt czy zwalczenie AIDS, malarii i innych groźnych chorób zakaźnych. Krytycy twierdzą że MDG pogłębiły globalne podziały, ale makroekonomiści analizujący skutki MDG zgodnie twierdzą, że osiągnięto zakładane cele w większości kategorii.
Jeśli stało się to w stopniu niezadowalającym to SDG mają za zadanie to skorygować i poprawić. Cele Milenijne były swoistym zdobyciem przyczółków do frontalnego ataku. Jeśli ludzkość nie zejdzie z obranego w ramach SDG kursu to w 2030 roku będziemy mogli przeanalizować efekty i zastanowić się co jeszcze możemy poprawić i zrobić lepiej oraz jak uporać się z rosnącymi nierównościami dochodowymi oraz rozwojowymi. Zgadzam się że jest to największe wyzwanie dla ludzkości. To że 90% ludzkości cierpi z powodu głodu a 10% jest na diecie, trzeba zmienić. SDG są właśnie po to.
3. Jakie mechanizmy stosuje ONZ w celu zapewnienia ich implementacji? Czy są to zachęty czy konkretne wyznaczone zobowiązania?
SDG to 17 celów do których realizacji przyjętych zostało 169 celów szczegółowych, a wszystkie kraje świata zobowiązały się podczas Zgromadzenia Ogólnego ONZ w 2015 roku do monitorowania i raportowania postępów w ich wdrażaniu co dwa lata. Przykładowo Polska wchodzi w okres sprawozdawczy w 2018 roku i będzie składać szczegółowy raport z realizacji SDG na ręce Sekretarza Generalnego ONZ.
Przypomnę w tym miejscu że kluczowym dokumentem strategicznym, który zostało powiązany z SDG i służy wdrożeniu przez Polskę Celów Zrównoważonego Rozwoju jest Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju (SOR). Do trzech celów głównych SOR są przyporządkowane poszczególne SDG. Zainteresowanych odsyłam do lektury Global Compact Yearbook 2016/2017.
4. Jak realizacja celów wygląda na poziomie poszczególnych krajów? Jaka jest rola państwa? Jak Polska wygląda na tle innych krajów?
Rola poszczególnych państw jest kluczowa, bo tylko koordynowane działania mogą rozwiązać tak skomplikowane i złożone problemy jak postępujące zmiany klimatyczne, regionalne klęski suszy i powiązane z nimi klęski głodu i wielkie ruchy migracyjne.
Państwa w ramach SDG mają ze sobą współdziałać i prowadzić opartą na synergii politykę rozwojową, która opłaca się każdej ze stron. Popularny slogan głosi że najlepiej zarabia się na wojnie, podczas, gdy prawda jest taka że najlepiej zarabia się na pokoju i rozwoju. SDG jest narzędziem koordynacji polityki państwa właśnie w tym kierunku. Pokój idzie w parze z dobrobytem i stabilizacją. Stabilizacja daje silne podstawy dla długotrwałego i zrównoważonego rozwoju a rozwój poprawia jakość życia we wszystkich jego wymiarach. Kluczowa walka w ramach SDG to zapewnienie stabilnych fundamentów wzrostu dla jak największej liczby Państw świata.
5. Jak jest rola biznesu w realizacji Celów Zrównoważonego Rozwoju?
Kluczowa. Biznes od czasu powołania United Nations Global Compact (UNGC) w 2000 roku jest włączany do dialogu i wspólnie z ONZ poszukuje rozwiązań dla problemów tego świata. Jest to robione na wielu polach i płaszczyznach, na poziomie globalnym i krajowym.
Przykładowo UNGC koordynuje UN Business Action Hub, czy organizuje podczas corocznych szczytów klimatycznych ONZ proces konsultacji z biznesem kierunków działań. W Polsce prowadzimy działania poprzez programy powiązane z SDG i włączamy w ich realizację rząd, samorząd, biznes i sektor nauki oraz społeczeństwo obywatelskie. Wychodzimy z założenia że trzeba rozmawiać i szukać mądrych kompromisów i na pewno nie można pomijać kluczowego dla rozwiązywania globalnych problemów partnera jakim jest biznes.
Często są to problemy, które biznes świadomie bądź nieświadomie wygenerował. Przykładem mogą być plastiki i bazujące na ropie naftowej tworzywa sztuczne, które jako wynalazek technologii chemicznej mają miliony użytecznych zastosowań, ale jako odpady trafiają na wysypiska, do mórz i oceanów i stają się tykającą globalną bombą ekologiczną. Przykład to tzw. Wielka Pacyficzna Plama Śmieci. To dryfujące skupisko śmieci i plastikowych odpadów utworzone przez prądy oceaniczne w północnej części Oceanu Spokojnego między Kalifornią a Hawajami. Odkryta w 1997 przez Charlesa Moore’a. Druga, podobna, znajduje się bardziej na zachód, pomiędzy Hawajami a Japonii. Szacowana masa dryfującej plamy wynosi 3,5 mln ton. Zbudowana jest w 90% z tworzyw sztucznych. ONZ wraz z biznesem zastanawia się obecnie jak zająć się tym problemem kompleksowo.
Inny przykład to telefony komórkowe, czy laptopy i niezbędne do ich produkcji metale ziem rzadkich (głownie tantal, wolfram i złoto), które są wydobywane w krajach afrykańskich gdzie państwo jest słabe i gdzie kwitnie korupcja a same złoża są kontrolowane przez grupy przestępcze. Przykładowo 64% światowych złóż koltanu – rudy, z której wytapiany jest tantal – znajduje się w Demokratycznej Republice Konga. Wydobywanie metali ziem rzadkich odbywa się w tych miejscach z wykorzystaniem pracy niewolniczej i w warunkach urągających godności osoby ludzkiej. W jednej kopalni złota Omate w Kongo pracowało ponad 170 niepełnoletnich, pośród nich nawet pięcioletnie dzieci (dane za 2011 r.). Dziś sytuacja jest tam jeszcze gorsza i brakuje wiarygodnych danych. Jeśli dodamy, że w Kongo od 1996 roku trwa nieprzerwanie wojna domowa to mamy pełen obraz sytuacji. Z drugiej strony te same telefony komórkowe czy laptopy mają miliony użytecznych zastosowań.
Dialog z biznesem jest potrzebny w każdej dziedzinie i w każdej branży i wszędzie spotkamy się z szansami i zagrożeniami. To czego trzeba unikać to jednostronnych ocen. Biznes nie jest ani zły ani dobry. Jest przestrzenią, w ramach której może dokonywać się zmiana na lepsze bądź zmiana na gorsze.
Rolą ONZ i Celów Zrównoważonego Rozwoju jest włączanie jak największej liczby branż oraz małych, dużych i ogromnych globalnych firm do działań na rzecz zrównoważonego rozwoju. Jest to możliwe i co więcej także opłacalne. Jak bardzo pokazuje obserwowany obecnie dynamiczny rozwój innowacji w obszarze zielonych technologii, gdzie stopa zwrotu z inwestycji przewyższa tradycyjne sektory. Jako ONZ staramy się to mocno wspierać poprzez finansowanie badań w sektorach wpisujących się w realizację celów szczegółowych SDG. Robimy to poprzez takie mechanizmy finansowe jak system zamówień publicznych ONZ (wartość 18 miliardów USD rocznie), fundusze powiernicze (ponad 60 miliardów USD rocznie), czy Zielony Fundusz Klimatyczny (100 miliardów USD). To konkretne zachęty dla biznesu do jeszcze większego wysiłku.
6. W jaki będziemy mierzyć realizacje SDS s- czy mamy opracowane jakieś mierniki i wskaźniki?
Oczywiście. Realizacja i monitoring SDG odbywa się na trzech poziomach, globalnym (z koordynacyjną rolą Komisji Statystycznej ONZ), regionalnym (z udziałem komisji regionalnych i agend ONZ oraz organizacji międzynarodowych) i krajowym (gdzie wiodącą rolę powierzono krajowym urzędom statystycznym. W Polsce rolę tę pełni GUS w oparciu o 17 celów oraz 169 zadań szczegółowych.
W celu opracowania globalnego systemu monitorowania w 2015 roku przez Komisję Statystyczną ONZ została powołana specjalna Grupa Ekspercka ds. Wskaźników Monitorujących Cele Zrównoważonego Rozwoju (Inter-Agency and Expert Group on SDG Indicators – IAEG-SDG’s). W jej skład weszło 28 państw reprezentujących wszystkie regiony świata (Polska nie jest w tym gronie. Ma status obserwatora a w pracach uczestniczy przedstawiciel GUS). Jako podstawowe zadania grupy wskazano wypracowanie ram koncepcyjnych monitorowania oraz uzgodnienie zestawu wskaźników na poziomie globalnym.
Aby proces monitorowania był wiarygodny i efektywny, ustalono, że wskaźniki powinny pochodzić w pierwszej kolejności z oficjalnych statystyk oraz być zgodne z międzynarodowymi standardami.
Efektem prac pilotowanych przez Grupę Ekspercką ds. Wskaźników jest katalog 230 wskaźników monitorujących cele i zadania Agendy 2030. Zestaw wskaźników został przyjęty przez Komisję Statystyczną ONZ w marcu 2016 r., podczas jej 47. Sesji Plenarnej. Przyjęta lista wskaźników jest otwarta i będzie rozszerzana i doprecyzowywana.
7. Co dla mnie jako osoby indywidualnej oznaczają SDS? Jak mogę włączyć się w ich realizację?
SDG to idea ale także konkretne zobowiązanie i każdy z nas może ją wdrażać poprzez swoje indywidualne wybory i podejmowane działania, do czego zachęcam. Jeśli ktoś nie wie jak, zapraszam na naszą stronę www.ungc.org.pl. Proszę zapoznać się z realizowanymi przez Global Compact Poland programami, podjąć z nami kontakt i włączyć się do realizacji. Razem można więcej i naprawdę warto wstać z kanapy, bo konkretnej pracy do wykonania na rzecz zrównoważonego rozwoju Polski jest bardzo dużo i każda para rąk do pracy się przyda.